De Zin en onZin van Zelfzorg

Voor de blog van November bedacht ik de titel “De Zin en onZin van Zelfzorg”.

Het leek mij leuk om een paar misverstanden te tackelen, mythes rond zelfzorg (proberen) de wereld uit te helpen, vaak voorkomende ideeën rond zelfzorg waar mensen mee zitten (en hun mogelijks wat tegenhouden in de zorg voor zichzelf) eens in een ander daglicht te zetten. Ik wou ook verhalen delen waardoor ik af en toe mijn wenkbrauwen optrek en daar dan naast zetten waarom zelfzorg niet iets is om je neus (of je schouders) over op te halen én ook waarom een contextuele aanpak zo cruciaal is.

Eerlijk? Ik was vrij vol van mijzelf. Goed plan voor een eerste échte blogpost. “I was chuffed”, zou je kunnen zeggen. Ik ging het dan ook opdelen in 2 hoofdstukken “Zin” en “onZin”. Tot ik - al heel snel daarna - besefte hoe onzinnig dat idee wel was.

Niet omdat er geen onzinnige dingen gezegd worden over zelfzorg. Niet omdat er geen zinvolle van minder zinvolle praktijken te onderscheiden vallen. Maar omdat je die 2 categorieën ook binnen hun context moet bekijken met… you guessed it,… de nodige nuance.

Zever, gezever!

Er zijn effectief een aantal uitspraken te doen waardoor ik begin te schuifelen op mijn stoel. Die mij alle kracht en energie die ik in mij heb kosten als ik er niet op mag of kan reageren. Maar ook dan - als ik aan het eind van mijn kracht ben - ga ik niet Frankie Loosveld-gewijs roepen tegen mensen: “zever, gezever”. Oké, misschien lezen er een paar vriendinnen mee die wel een voorval of twee kunnen noemen waarin ik dat gedaan heb, maar met mijn hoedje van “coach” op, nooit!

Simpelweg omdat de informatie achter die stellingen veel waardevoller is, dan wat er te winnen valt in het onwaarschijnlijke geval dat je ze met dwang en kracht van tafel geveegd krijgt en mensen bent gaan shamen voor hun opvattingen. Als ik echt begin te huiveren van uitspraken, ga ik veel liever in gesprek over waar die opvatting vandaan komt, wie die opvatting nóg heeft, in welke situaties die opvattingen helpend gebleken zijn en in welke niet. Nuance dus!

Ik ben ook van de overtuiging dat het vaak wel helpt om te begrijpen waar de informatie waar je naar leeft (die je als waarheid integreert in je leven) vandaan komt omdat dat er enerzijds voor zorgt dat de informatie expliciet wordt én je pas kan veranderen (of bijsturen) wat je weet. Nieuwsgierigheid boven oordeel. Altijd!

Neem nu de stelling “zelfzorg is egoïstisch”. Ik ben het daar niet mee eens. En samen met mij zullen veel mensen het niet eens zijn met deze stelling als ze hardop uitgesproken wordt. Toch blijkt vaak uit één van de eerste gesprekken dat een groot deel van mijn klanten aarzelt om een zelfzorgzame actie te stellen omwille van de kans dat deze als egoïstisch gezien wordt. Vul deze “actie” voor nu even in door een actie die je zelf zou willen stellen (of ooit wou stellen) maar niet gedaan hebt omdat het “egoïstisch” geweest zou zijn. Ik gok dat veel mensen er eentje kunnen vinden, ook al zeggen we collectief dat voor je zelf zorgen belangrijk is en niet egoïstisch. Maar, als ik van de daken ga schreeuwen dat ik die stelling onzin vind,… weg gesprek, weg veiligheid, weg therapeutische relatie. Wat ik wel kan doen is vertellen wat maakt dat ik dat anders zie. Nadat (en écht pas nadat) we zijn gaan kijken naar een aantal belangrijke onderliggende factoren.

Effe zonder zever

Ik blijf er dus bij dat mijn rol als zelfzorgcoach niet is om jou erop te wijzen dat je onzin vertelt of gelooft over zelfzorg. Mijn rol is om samen met jou te kijken naar wat je vertelt en gelooft over zelfzorg, hoe je daarnaar handelt én of dat in jouw specifieke leven helpend is voor jou of niet. Voor mij klinkt dat heel logisch, maar wat ik heb geleerd is dat het dat niet altijd is. Sommige klanten worden net heel vrolijk bij het idee dat ik mogelijks een A tot Z stappenplan kan geven tot een leven vol zelfzorg, vreugde en geen frictie met de omgeving en zouden het graag ook op papier krijgen om de stappen zorgvuldig te volgen. Anderen haken al af bij de assumptie dat ik zou proberen te zeggen “doe dit en dat en dat is de enige manier om gelukkig te zijn” waardoor ze hun speelruimte verliezen.

Ikzelf was vroeger altijd zo volgzaam dat ik netjes alles deed wat de “autoriteit” op elk vlak me opdroeg. De vrijheid in zijn kwam er pas het moment dat ik besefte: “maar wacht eens even, dit is mijn leven en ik kan en mag een deel aannemen dat voor mij werkt en de rest laten liggen”. En dat is net waarom die nuance in aanpak voor mij zo belangrijk is (ze zeggen dat je de hulverlener wordt die je zelf nodig had, misschien klopt dat wel).

Verschillende mensen, verschillende karakters, verschillende levens hebben nood aan of baat bij een andere insteek en het mooie aan deze job is samen op zoek te gaan hoe jij meer jíj kan zijn, niet meer mij. Dus mijn beeld van zelfzorg voor mij heeft niets te maken met wat hier in “het aanbod” zit.

Zin én onZin!

Dat was een heel lange intro om nog niets te vertellen over de zin en onzin van zelfzorg. Voordat ik ervan beschuldigd wordt een Francesco Planckaert in de Verraders te doen en veel te vertellen zonder iets te zeggen, zijn er natuurlijk wel een aantal veel voorkomende opvattingen rond zelfzorg die ikzelf niet hanteer en die - door hun schaarste of afwezigheid in mijn leven - net bijdragen aan mijn zelfzorgzaam leven. Ik noem er een paar:

Me-time en zelfzorg = hetzelfde

Mensen komen - jammer genoeg, vind ik persoonlijk - pas in mijn praktijk terecht als het lichtje al op oranje staat qua energie of draagkracht in één of meer domeinen van hun leven. In de fase van “hoe gaat het écht met u” en “wat brengt u hier” komt vaker wel dan niet (duh) de vraag naar boven “en in dat alles; hoe zorg je daar voor jezelf?”. Wat ik dan vak krijg zijn “me-time antwoorden”. En als die er zijn, wordt ik oprecht wel al heel blij, want me-Time (of wat ik zelf ook vaak “zelfzorgactiviteiten” noem), namelijk de tijd die je neemt om iets te doen waarvan jij geniet (en eventueel van oplaadt) is al heel wat. Is dat geen zelfzorg? Zeker weten wel! Is dat (naar mijn mening) het hele verhaal? Zeker weten niet! Ik zie Me-Time veeleer als onderdeel van zelfzorg niet als het volledige verhaal.

Enerzijds kan Me-Time nemen (en soms zelf bepalen wat “gezonde” Me-Time is al) een pittig stukje proces zijn. Niet zelden zijn de mensen die coaching zoeken in het onderwerp zelfzorg degenen die de zorg voor anderen hoger op het prioriteitenlijstje zetten dan die voor zichzelf. Even de boel de boel laten om iets te doen dat zij leuk vinden, kan voor veel mensen omwille van diverse redenen (schuldgevoel is daar de leider van) de moeite al niet waard zijn en dus maar zo gelaten worden. Of ze moeten het eerst verdienen door alle karweien al gedaan te hebben of gezorgd te hebben dat alle anderen al aan hun trekken gekomen zijn (”ja, maar dan kan ik er veel beter van genieten” - sounds familiar?). De vraag die dan soms ook opspeelt kan ook zijn “wat wil ik eigenlijk?”. En dat kan best confronterend zijn. Dus ik wil die Me-Time zeker niet af doen als “te simpel” of gemakkelijk.

Anderzijds trappen we vaak in de val van “gaangaangaan, doendoendoen, drukdrukrdruk” om dan een deel van de stoom van de ketel te halen door Me-Time. Goed. Mooi. Vooral blijven doen. Maar ook: da’s reactief. De vorige paar zinnen zijn nog de semi-gezonde versie van die val. De minder vrolijke versie is “gaangaangaan, doendoendoen, drukdrukdruk”, ziekenverlof en repeat. In die cyclus wordt er aan de bron niets gedaan. Een niet onbelangrijk stuk van zelfzorg is ook zorgen dat dat emmertje niet te vol wordt, door net ook genoeg pro-actieve aandacht aan jezelf te geven, grenzen te stellen, “nee” durven zeggen tegen wat niet past voor jou en “ja” durven zeggen tegen wat jij graag wil maar mogelijks minder goed past voor de ander.

(Duurzame) Zelfzorg is daarom voor mij een manier van leven die er in de kern voor zorgt dat jij kan opdagen als iemand die vanbinnen en vanbuiten (zo goed als menselijk haalbaar en wenselijk) dezelfde is. Dat je authentiek kan en mag zijn, dat je échte zelf zichtbaar mag zijn (in tegenstelling tot bijvoorbeeld steeds doen wat er verwacht wordt om de lieve vrede te bewaren). Zelfzorg zorgt er in mijn optiek voor dat je meer en meer in het leven kan staan met de absolute overtuiging dat jij goed genoeg bent, dat je oké bent exact zoals je bent en dat je jezelf ook volledig accepteert op die manier. Wat op zijn beurt niet meteen gelijk is aan je eigen aandeel en kleine kantjes niet erkennen.

Zelfzorg = egoïstisch

En daar komt dan vanzelf ook de onvermijdelijke stelling “Zelfzorg is egoïstisch”. Ik hoorde hem onlangs nog op een lezing over mentale gezondheid. Een dokter vertelde over de absolute nood aan connectie met anderen voor je mentale welzijn (en had gelijk, trouwens), maar haalde in één adem het erbij dat iedereen tegenwoordig maar bezig is met zelfzorg en zo puur op zichzelf gefocust is en voegde er ook - pijnlijk - aan toe dat we daardoor een egoïstische maatschappij creëren. Dat laatste was zo een puntje waarbij ik begon te schuifelen op mijn stoel en toch stiekem “zever, gezever” wou roepen. Onterecht overigens. Ik snap uiteraard het punt dat de dokter wou maken en er valt iets voor te zeggen, maar ik had toch ook graag in gesprek gegaan. De correcte gang van zaken zou geklonken hebben als: “dokter, mogen we dat even nuanceren?”.

Want ja, zelfzorg focust op wat jij nodig hebt. En ja, in mijn coachings durf ik mensen al eens aanraden om te doen wat zij nodig hebben ook al vindt de omgeving dat niet lovenswaardig. Maar nuance: het gaat daarbij enerzijds veelal om mensen (waarover we het net hadden) die anderen zoveel hoger op het schavotje zetten als zichzelf. Vaak mensen die geleerd hebben om te gevengevengeven tot ze helemaal leeg zijn en dan nog het gevoel hebben dat ze geen recht hebben om te vragen. Die mensen, in alle eerlijkheid, leer ik graag een beetje meer egoïstisch te zijn.

En zelfs dat is het niet. Vooral de paragraaf over grenzen aangeven is degene die stuit op het oordeel van egoïsme. En dat is mijn inziens enerzijds nog steeds zo omdat we grenzen zien als dikke, harde, maar toch vaak onzichtbare muren die met kracht en geweld bewaakt moeten worden omdat iedereen een mogelijke vijand is en erop uit is om het fort te bezetten. En anderzijds omdat we zelf vaak moeilijk om kunnen met grenzen. Terwijl grenzen ook flexibele afspraken tussen mensen kunnen zijn die ervoor zorgen dat de balans tussen capaciteit om te geven en opportuniteit om te nemen relatief bewaakt wordt. Hierdoor kunnen we niet alleen oprechter geven (zonder de angst dat er ineens veel meer genomen wordt dan initieel bedoeld - mits het handhaven van de afspraken), maar ook eerlijker nemen, waardoor we ook veel minder tegen dat oneerlijke gevoel aanlopen dat zegt: “maar als ik dan iets nodig heb, dan is het er niet” en zelf beter de grenzen van anderen kunnen verdragen.

Los daarvan, op maatschappelijk vlak, ben ik ervan overtuigd dat wanneer we allemaal wat meer richting duurzame zelfzorg zouden kunnen leven er winsten te halen vallen. Iemand die als prioriteit in zijn leven heeft om goed voor zijn innerlijke, uiterlijke, fysieke, mentale en emotionele gezondheid te zorgen kent zichzelf, weet waar die van “aan” gaat en van leegloopt, kent zijn triggers en weet ermee om te gaan. Zal dus volgens mij ook tijdig kort op de rem kunnen staan zonder langdurig uit te vallen. De doorsnede tussen zelfzorg, mindfulness en productiviteit is er eentje die ik zelf heel interessant vind en ik ben ervan overtuigd dat al die dingen ervoor zorgen dat ik meer kan doen, op een manier die ik leuker vind, meer kan geven en toch niet leegloop of het ophouden van mijn masker. Door dit vast te pakken ben ik er ook van overtuigd dat ik - door de focus op mij te leggen, door aan mij te werken - tijdens de periodes dat ik wél uitviel mijn tijd maatschappelijk relevant besteed heb. Ik sta er terug, ik sta er sterker, veerkrachtiger, eerlijker en standvastiger.

Soit, de discussie over de balans tussen individu en maatschappij kunnen we nog uren voeren. Zelfzorg spreid zich uit over je hele context, over alle relaties, rollen en taken heen en vraagt soms om datgene af te leren (of anders te hanteren) waarvan je al je hele leven (ten onrechte) geleerd/gehoord/gedacht hebt dat het jou goed, leuk of tof maakt. Ik verraad al zo een beetje dat het een heel proces kan zijn dat tijd vraagt en in alle eerlijkheid een leven lang meegaat. Relaties, rollen, contexten veranderen en vergen telkens weer wat aanpassing waarbij je je telkens weer kan afvragen “wat heb ik nodig?”.

En dat is de kernvraag bij zelfzorg, volgens mij. “Wat heb ik nodig” en “hoe kan ik dat (binnen mijn huidige context, relaties en rollen) vormgeven”. En om die vraag te beantwoorden zijn er een aantal dingen nodig. Die dingen beginnen bij inchecken bij jezelf, eerlijk zijn tegen en over jezelf en een flinke portie zelfkennis opdoen. In “Het Huis” hoorde ik deze week de uitspraak “ik denk dat ik mijzelf misschien niet zo goed ken” en ik denk dat Erik Goens iets antwoordde in de trant van: “dat heb ik nu nog nooit iemand horen zeggen” (mijn bewoordingen, niet de zijne trouwens). Ik geloof dat we dat niet vaak zeggen, ik geloof ook dat die stelling vaak meer waarheid omvat dan we denken. Hoe vaak staat iemand gemiddeld daadwerkelijk stil bij zichzelf in het dagelijks leven? Te weinig, denk ik. Dat doen we hier in de praktijk net wel, zodat je dat later - wanneer het leven die aanpassing van je vraagt - zelf vormgegeven krijgt. Zelfzorg bij gevolg ook hulp mogen/durven/kunnen/willen vragen. Niet (alleen) professionele hulp, maar aan je omgeving, bijvoorbeeld.

Een van de mooiste complimenten die je iemand kan maken is toch de vraag: “Ik zie dat jij dit of dat zo goed doet/makkelijk lijkt te vinden,… Ik vind dat moeilijker, kan je mij hierover iets meer vertellen?”. Die persoon gaat gegarandeerd niet denken: “amai, zwak”. Die neemt het compliment en zal veel vaker wel dan niet met vreugde en fierheid vertellen. Winwin. Jij krijgt een insteek voor een experiment én de relatie heeft ook een klein stukje meer diepgang gekregen.

Tijdens onze verbouwing mochten we overal gaan eten. Zo ook bij mijn schoonzus die terloops vertelde dat haar weekmenu ruwweg al klaar was voor de rest van het jaar. Ikzelf heb - met een hoop intoleranties en moeilijke eters rond de tafel - al jaren een hekel aan het moment dat ik moet uitvlooien wat we nu weer gaan eten deze week, dus ik vroeg meer uitleg. Ik vroeg zelfs of ik haar menuboekje een dag mocht lenen om de aanpak eens te bekijken. Et voila,… gepikt! Op mijn manier, mijn invulling maar hele veel inspiratie van haar. Ik had dat stiekem kunnen doen en zelf ploeteren met trail en error. En vroeger zou ik dat zo gedaan hebben omdat de stiekem luide stem van “jij moet dat ook kunnen, je mag niet toegeven dat je het lastig vindt” in mijn hoofd gecirkeld zou hebben. Maar in de plaats heb ik gewoon gezegd “ik ga dat pikken hè” en in passant meegegeven dat ik haar wel bewonder voor haar aanpak. We leren allemaal van elkaar en iedereen is coach op zijn eigen manier en zo cirkelen we terug naar én verbinding én zelfzorg in één adem.

Zelfzorg = leuk en makkelijk

“Zelfzorg hoort leuk en gemakkelijk te zijn” is er ook zo eentje dat ik mede omwille van al het vorige zelden zal roepen. Zelfzorg is vaak ook keuzes maken. Kiezen voor wat goed voor ons is boven fun, fast and easy (zoals Brené Brown het benoemt); het vraagt een bewuster in het leven staan met aandacht voor wat er in en rondom je gebeurt en welk effect dat op jou heeft (en andersom). Ik heb geleerd dat het niet is omdat iets leuk is (of veel dingen leuk zijn) dat je het allemaal tegelijk moet doen of kan doen zonder leeg te lopen. Soms is “nee “ zeggen tegen iets leuks ook “ja” zeggen tegen jezelf. Of andersom: “ja” zeggen tegen iets dat minder leuk aanvoelt en waar je liever van weg zou lopen enorm goed voor je.

Dat klinkt al niet per sé leuk of gemakkelijk, al maakt het het leven wel makkelijker op termijn. Het cliché is ook hier weer waar: wat je oefent kan je beter. Ik spreek - voorlopig - enkel voor mezelf als ik zeg dat ik het liefst oefen met een zo authentiek mogelijke versie van mijzelf te zijn met grenzen, keuzes, meningen, verontschuldigingen waar die horen en de juiste verantwoordelijkheden op te nemen, zoals ik nu doe, tegenover pleasen, plooien, aanpassen, leeglopen en het constante gevoel hebben van er niet toe te doen zoals het vroeger al eens durfde zijn. Daar kwam een heel proces aan te pas en een hoop moeilijke gesprekken en moeilijkere momenten. Ik kan gelukkig met de hand op het hart zeggen dat het telkens wel zijn effect had, gelukkig.

“Zelfzorg maakt het leven makkelijk” zou je kunnen denken aan de hand van mijn passie over hoe mijn leven er nu uitziet. En voor een deel is dat écht zo, ik beloof het (en ik beloof niet vaak iets). Bepaalde stukken van mijn leven zijn zeker gemakkelijker als ik blijf inzetten op zelfzorg. Maar zelfzorg is ook blijven leven in de realiteit. En die realiteit houdt in dat we getriggerd gaan worden, dat we minder aangename levensgebeurtenissen gaan meemaken, dat het leven curveballs zal aanleveren. Maar als de wortel diep loopt, is de boom stevig en gaat die niet liggen door de storm. Om maar te zeggen dat zelfzorg een enorme bevorderende factor is voor veerkracht. Het maakt niet dat de zogenaamde “uitdagende levensgebeurtenissen” verdwijnen of als gemakkelijk beschouwd worden. Het maakt wel dat ik een soort zelfzekerheid en kalmte heb over het feit dat ik dat wel zal aankunnen (in tegenstelling tot “lap, moet mij dat nu ook weer overkomen”), ook mijn triggers ken en mezelf (en mijn reacties) beter begrijp.

Zin? OnZin?

Kortom denk ik dat de conclusie mag zijn: De emmertjes van het leven lopen nog steeds af en toe over, dat is niet te vermijden. Maar zelfzorg zorgt ervoor dat ik weet dat ik niet zal verdrinken. Hard moeten dweilen, misschien. Maar ik heb wel het nodige in huis om ervoor te zorgen dat mijn huis niet meedrijft met de modderstroom.

En dat is volgens mij de absolute zin van Zelfzorg.